Kecap Rundayan

 Kecap rundayan dina Basa Sunda nyaéta kecap asal anu geus dirarangkénan. Ku ayana rarangkén ieu, hiji kecap asal bisa ngajanggélék jadi ratusan kecap.

Topik Kecap Rundayan dina Basa Sunda
Rarangkén hareup: N-, di-, ka-, pa-, pi-, barang-, silih-, ti- ba- ting- pada- si- sang- per- Rarangkén tengah: -ar-, -um-, -in-, Rarangkén tukang: -an, -eun, -keun, -na, Rarangkén barung: ka--an, pa--an, pang--keun, pi--eun, pika--eun, sa--eun,
Kotak ieu: tempo • sawala • édit

Aturan rarangkén basa Sunda jeung kumaha conto cara ngalarapkeunana, bisa ditoong dina Poesaka Soenda (PS) No.4-6 Oct-Dec 1924 ^[1]. Tétéla ku cara ngarundaykeun, hiji kecap dasar bisa jadi puluhan kecap. Komo deui upamana digabungkeun jeung ngarajék.

Rupa-rupa Rarangkén

Dina basa Sunda, aya opat rupa rarangkén:

• Rarangkén gabungan
• Rarangkén tengah
• Rarangkén tukang
• Rarangkén barung

Rarangkén hareup

Rarangkén hareup (en:afix}), nyaéta rarangkén anu ngantét dihareupeun kecap dasarna.

N- di- ka- pa- pi-

barang- silih- pang- ti-

ba- ting- pada- para-

per- sang- si-

Rarangkén tengah

Rarangkén tengah (en:infix), nyaéta rarangkén anu nyalusup ditengaheun kecap dasarna.

• -in-
• -ar-

Rarangkén tukang[édit sumber]

Rarangkén tukang (en:suffix), nyaéta rarangkén anu ngantét ditukangeun kecap dasarna.

• -an
• -eun
• -keun
• -na

Rarangkén barung

Rarangkén barung (en:confix), nyaéta leuwih ti hiji rarangkén anu dipakéna babarengan, anu upama dileungitkeun salah sahiji, éta kecap jadi euweuh hartina.

ka--an pa--an pang--keun pi--eun

pika- pika--eun sa--eun

Conto

Contona, tina kecap serat bisa dirundaykeun jadi :

Kecap		Katerangan	Kecap		Katerangan	Kecap		Katerangan
1.	serat		30.	diseratkeunana	15 + -na	59.	disareratna
2.	nyerat	N- + 1	31.	kaseratkeunana	16 + -na	60.	kasarerat
3.	diserat	di- + 1	32.	silihseratan	silih- + 5	61.	kasareratna
4.	kaserat	ka- + 1	33.	silihseratanana		62.	nyareratan
5.	seratan	1 + -an	34.	silihseratkeun		63.	nyareratanana
6.	nyeratan	N- + 5	35.	silihseratkeunana		64.	disareratan
7.	diseratan	di- + 5	36.	panyeratan		65.	disareratna
8.	kaseratan	ka- + 5	37.	panyeratanana		66.	disareratkeun
9.	paseratan	pa- + 5	38.	pangnyeratkeun	pang- + 14	67.	disareratkeunana
10.	serateun	-eun + 1	39.	dipangnyeratkeun	di- + 38	68.	sarerat	1 + -ar-
11.	piserateun	pi- + 10	40.	dipangnyeratkeunana		69.	sareratna
12.	pinyerateun	pi- + 2-eun	41.	pangnyeratankeun		70.	sarerateun
13.	seratkeun	1 + -keun	42.	dipangnyeratankeun		71.	sarerateunana
14.	nyeratkeun	2 + -keun	43.	dipangnyeratankeunana		72.	sarerataneun
15.	diseratkeun	3 + -keun	44.	serataneun		73.	sarerataneunana
16.	kaseratkeun	4 + -keun	45.	serataneunana		74.	sareratkeun
17.	seratna	1 + -na	46.	seratkeuneun		75.	sareratkeuneun
18.	nyeratna	2 + -na	47.	seratkeuneunana		76.	sareratkeuneunana
19.	diseratna	3 + -na	48.	mangnyeratkeun	N- + 38	77.	pipaserataneun	pi- + pa- + 44
20.	kaseratna	4 + -na	49.	mangnyeratkeunana		78.	pipaserataneunana
21.	seratanana	5 + -na	50.	mangnyeratankeun		79.	pikaserateun
22.	nyeratanana	6 + -na	51.	mangnyeratankeunana		80.	pikaserataneunana
23.	diseratanana	7 + -na	52.	sinerat	1 + -in-	81.	pidiserateun
24.	kaseratanana	8 + -na	53.	sineratna		82.	pidiserateunana
25.	paseratanana	9 + -na	54.	barangserat	barang- + 1	83.	pimangnyeratankeun	pi- + 50
26.	serateunana	10 + -na	55.	barangseratan		84.	pimangnyeratankeunana
27.	piserateunana	11 + -na	56.	nyarerat	2 + -ar-	85.	pimangnyeratkeun
28.	pinyerateunana	13 + -na	57.	nyareratna		86.	pimangnyeratkeunana
29.	nyeratkeunana	14 + -na	58.	disarerat

Basa Budak

Basa Budak

 Basa Budak atawa disebut ogé salaku Basa Lemes keur Budak nyaéta cabang tina basa Sunda anu dipaké ku kolot nalika nyarita jeung budakna atawa sabalikna.Harti kecap "budak" dina basa Indonésia nyaéta anak, anu disebut budak téh nyaléta anak jelema, rék lalaki rék awéwé, anu can balég atawa anu acan ngangkat begér. Budak basa lemesna murangkalih. Basa ieu dipaké ku budak anu keur diajar nyarita, balélol kénéh, cadél kénéh jeung can béntés ngucapkeun kecap-kecap anu paranjang dina basa Sunda.

Pamakéan

Basa budak dipaké pikeun gunem catur antara budak jeung kolotna, contona nalika budak hayang dahar, biasana maranéhna bakal ngagunakeun kecap "emam" pikeun ngaganti kecap "dahar" tibatan kecap "neda" sakumaha anu diatur dina basa Sunda Hormat Keur Sorangan. Pamakéan basa Budak biasana dicampurkeun jeung basa Sunda Hormat anu diucapkeun maké gaya bubudakeun, contona ku cara ngaleungitkeun hurup "r" atawa diganti ku hurup "l", ngaganti hurup "s" ku hurup "c", ngaleungitkeun sababaraha hurup di awal jeung tungtung kecap, ogé ku cara ngagunakeun kecap nénéh, nyaéta kecap manis atawa deudeuh.

Sawadina atawa sakuduna, jelema anu geus déwasa atawa anu geus henteu disebut budak deui ulah diajak nyarita maké basa budak atawa ulah sina nyarita maké basa Budak, tapi ayeuna sababaraha kekecapan dina basa Budak geus umum atawa geus prah dilarapkeun boh ka budak boh ka kolot di luar kontéks pamakéan basa Budak.

Ciri Basa jeung Kekecapan

Basa Budak mibanda jumlah engang anu saeutik (biasana ngan ukur dua engang) jeung teu ngandung hurup "r" sarta asalna tina kekecapan basa sunda Hormat anu disingget atawa dipondokkan. Kekecapan dina basa Budak biasana patali jeung hal-hal anu mindeng dipanggihan atawa dilakukeun ku barudak. Ieu di handap mangrupa daptar kosakecap anu kaasup kana basa Budak tur babandinganana jeung basa Loma jeung basa Hormat, diantarana:

Basa Budak	Basa Hormat	Basa Loma
emam	tuang atau neda	dahar
eueut atau eueu	ngaleueut	nginum
nyonyo	ngenén	nyusu
papah	nyacat	leumpang
icing	linggih atau matuh, mindel	cicing
uih	mulih atau wangsul	balik atau mulang
bobo atau obo	kulem atau mondok	saré
ibak atau iam	kebak, siram	mandi
papang atau pipis	kahampangan	kiih
é'éh	kabeuratan	modol atau miceun
cicis atau acis	artos	duit
tatih	ngadeg	nangtung
awoh	netepan atau sambéang	solat
sun	cium	cium
aduh	teu damang atau udur	gering
acuk	raksukan, kaway	baju
acing atau acin	lancingan, sarung cagak	calana
ukeun	nyuhunkeun	ménta
pupuk	kurupuk	kurupuk
patu	sapatu	sapatu
obin	mobil	mobil
gogog	anjing	anjing
eméng atau empus	ucing	ucing
pépéng	rarangan, mamas	kanjut
enging	teu kénging	ulah
hidep	anjeun	manéh
abi	abdi, sim kuring	urang
si itu	anjeunna, mantenna	manéhna
mamah	tuang ibu atau pun biang	ema, biang
embi	tuang ibu atau pun bibi	bibi
emang	tuang rama atau pun paman	mamang, amang
enin	tuang éyang atau pun nini	nini
adé	tuang rayi atau pun adi	adi
entos	parantos	enggeus
encan	teu acan	acan
ugah	gugah	hudang
aim	teu kersa atau alim, narah	embung
'uhun	sumuhun, muhun	enya
enteu	henteu, teu	henteu, teu
saalit	sakedik	saeutik, saemét

Conto babandingan kalimah:

• Basa Loma: Manéh ulah dahar sabar nangtung.
• Basa Hormat: Anjeun teu tinggaleun tuang sabar nangtung.
• Basa Budak: Hidep enging emam sabar tatih.

• Basa Loma: Sanggeus dahar, urang langsung nginum.
• Basa Hormat: Saparantos neda, abdi langsung ngaleueut.
• Basa Budak: Saentos emam, abi langsung eueut.

Cutatan

1. ↑ Kecap ieu geus ilahar dilarapkeun ka kolot di luar kontéks pamakéan Basa Budak
2. ↑ Kecap ieu geus ilahar dilarapkeun ka kolot di luar kontéks pamakéan Basa Budak
3. ↑ Kecap ieu geus ilahar dilarapkeun ka kolot di luar kontéks pamakéan Basa Budak
4. ↑ Kecap ieu geus ilahar dilarapkeun ka kolot di luar kontéks pamakéan Basa Budak
5. ↑ Kecap ieu geus ilahar dilarapkeun ka kolot di luar kontéks pamakéan Basa Budak
6. ↑ Kecap hidep ngan bisa dipaké ku kolot ka budakna atawa ku jelema anu leuwih déwasa ka anu leuwih ngora, sedengkeun pikeun budak mah biasana bakal nyebut ngaran, sesebutan atawa landian pikeun nyebut kecap ganti jelema kadua tunggal.

Kecap

 Kecap

Kecap nyaéta wangun katatabasaan pangleutikna. Kecap mangrupa bagian kalimah anu dicirian ku ayana randegan, ogé mibanda harti. Ku kituna, kecap téh bagian kalimah anu bisa mandeg mandiri sarta ngandung harti anu tangtu.

Wangun Kecap

Papasingan kecap-kecap dina basa Sunda dumasar kana wangun jeung warnana.

Wangun Kecap

Wangun	Wangenan
asal	kecap anu teu kungsi ngalaman parobahan
rundayan	kecap asal anu geus dirarangkénan
rajékan	kecap anu diwangun ku cara ngarajék kecap asal
kantétan	kantétan dua atawa leuwih kecap asal anu mibanda harti anyar.

Warna Kecap

Warna/Rupa Kecap kabagi dua.

	Warna Kecap	Wangenan
Kecap Lulugu	barang	kecap anu nuduhkeun barang atawa ngaran nu dianggap barang.
	sulur	kecap anu dipaké pikeun nyuluran atawa ngaganti kecap barang.
	pananya	kecap anu dipaké pikeun nanya
	pagawéan	kecap anu nuduhkeun kalakuan, paripolah, atawa pagawéan jalma atawa mahluk séjénna.
	sipat	kecap anu nuduhkeun sipat atawa kaayaan barang atawa nu dianggap barang.
	bilangan	kecap anu nuduhkeun bilangan, jumlah, beungkeutan, kumpulan, atawa tahapan.
Kecap Pancén	panganteb	kecap pikeun ngantebkeun babagian kalimah anu dipentingkeun ((en): emphasis).
	panganteur	kecap disahareupeun hiji kecap pikeun nganteurkeun kecap éta sangkan leuwih anteb tur écés.
	panambah aspék	kecap pikeun nuduhkeun lumangsungna hiji kajadian.
	panambah modalitas	kecap anu nuduhkeun sikep panyaturna waktu nyanghareupan jalma séjén.
	pangantét	kecap sahareupeun kecap barang pikeun ngantétkeun kecap barang éta jeung kalimah utamana.
	panyambung	kecap anu dipaké pikeun nyambungkeun kecap jeung kecap, atawa babagian kalimah.
	panyeluk	kecap nu dipaké pikeun ngébréhkeun bituna rarasaan.

Kecap sulur

Kecap sulur aya sababaraha rupa nu dijéntrékeun kieu

• kecap gaganti jalma
• kecap gaganti milik
• kecap panuduh

Kecap gaganti jalma

'Kecap gaganti...		kecap..	dipaké dina kaayaan...	conto kalimah
jalma kahiji	tunggal	sim kuring	lemes, resmi	Sim kuring baris nyarengan lumangsungna ieu acara dugi ka réngsé.
		abdi	lemes, teu resmi	Abdi wangsul ti Buah Batu, Bandung.
		kuring / déwék / urang	loma	Kuring mah asa kakara manggih euy, domba sukuna lima mah.
		kami / kaula	loma, ngaluhurkeun ajén sorangan	Kaula rék nitah ka Patih Lirbaya.
		aing	kasar	Teu sudi aing mah panggih jeung jalma kitu.
	loba	sim kuring sadayana	lemes, resmi	Sim kuring sadayana baris dongkap luyu sareng pamundut.
		abdi sadayana	lemes, teu resmi	Abdi sadayana nyanggakeun kumaha kasapukan balaréa waé.
		kuring saréréa	loma	Kuring saréréa ngajakan ka urang Cikadu abenan balap motor.
jalma kadua	tunggal	bapa / ibu (jsb. nu dianggap mancakaki)	lemes, ka anu dipikahormat	Bapa Pupuhu Sakola anu ku sim kuring dipikahormat.
		anjeun	lemes, ka sapantaran	Anjeun téh pinter, ngan hanjakal mun di kelas tara nyarita.
		manéh / silaing	loma	Manéh mah dibéjaan téh tara ngagugu.
		sia	kasar	Sia ku aing rék diteunggeul.
	loba	aranjeun	lemes	Aranjeun kudu apal yén organisasi mah kudu digawé babarengan.
		maranéh	loma	Maranéh kudu bener dina nyanghareupan masalah jeung babaturan téh.
		hidep saréréa	lemes, ka sahandapeun	Hidep saréréa adi-adi bapa sing junun lamun dialajarna téh.
jalma katilu	tunggal	mantenna	lemes, ka nu dipikahormat	Mantenna mah parantos jejem ku pangarti jeung pangalaman.
		anjeunna	lemes	Anjeunna janten conto pamingpin anu wijaksana.
		manéhna, inyana	loma	Manéhna mah teu apaleun yén harga baju téh dimahalkeun.
	loba	aranjeunna	lemes	Aranjeunna mah langkung paos kana pasualan pangajaran di sakola mah.
		maranéhna	loma	Maranéhna kudu apal kana aturan di pabrik anu teu meunang direumpak.

Kecap gaganti milik

Kecap gaganti milik disusun ku cara ngantétkeun kecap gaganti pikeun jalma di luhur ditukangeun kecap barang. Contona: buku abdi, buku manéh, buku hidep saréréa.

Kecap panuduh

Kecap panuduh wacana Kecap panuduh wacana éta jeung ieu mah diteundeunna saméméh kecap anu dijéntrékeunana

ieu	ieu baju
éta	éta batu
itu	itu gedong
kitu	sabada kitu
kieu	kurang kieu

Kecap panuduh luareun wacana

kecap...	dipaké pikeun...	conto kalimah
dieu	nuduhkeun nu deukeut	Rorompok mah caket kantun ka palih dieu waé.
dinya	nuduhkeun nu rada deukeut	Ti warung ka kantor téh saatos dua bélokan palih dinya pisan.
ditu	nuduhkeun nu jauh	Toko Arca mah di ditu, ti rorompok mah aya kana sajam mah.

Kecap pananya

Kecap...	dipaké pikeun nanyakeun ...	conto kalimah
naon	barang, hal, sasatoan, tutuwuhan	Naon ngaran sasatoan nu tonggongna cucukan sareukeut téh?
saha	jelema, malaékat, Pangéran	Saha nu kamari tabrakan di Jalan Ahmad Yani téh?
ka mana	tempat, hal	ka mana Suéb téh inditna?
iraha	waktu	Iraha anjeun badé ka dieu?
naha	sabab-musabab, kalakuan	Naha Malik bisa jadi pinunjul kahiji nembang pupuh?
kumaha	cara, kaayaan	Kumaha carana makihikeun jalma anu heuras hulu dina organisasi?
sabaraha	jumlah, bilangan	Sabaraha harga bawang beureum sakilo téh?

Kecap pagawéan

Ciri-ciri kecap pagawéan.

• umumna mangrupa caritaan dina kalimah, lain jejer
• teu bisa ditempatkeun satukangeun kecap pangantét
• teu bisa dipiheulaan ku kecap paling atawa dirarangkénan anu ngandung harti paling ...
• bisa dipiheulaan ku kecap panambah aspék jeung modalitas

Kecap sipat

Ciri-ciri kecap sipat

• bisa dipiheulaan ku kecap leuwih jeung mani
• bisa dituturkeun ku kecap kacida, pisan, jeung naker
• bisa dirarangkénan ku pang-...-na
• bisa ngawangun frasa pohara ...-na atawa kacida ...-na

Kecap panganteur

Tabel kecap panganteur pagawéan

bus asup	nyah beunta	nging/hing ceurik
segruk ceurik	am dahar	jol datang
rap dibaju	deker digawé	gék diuk
reg eureun	geleber hiber	sedut/dut hitut
kuniang hudang	belenyéh/nyéh imut	gedig indit
léos indit	kécéwér/wér/cer kiih	blug labuh
beretek/berebet lumpat	jleng luncat	geleser maju
belewer malédog	brus mandi	térékél naék
gampleng nampiling	blak nangkarak	jung nangtung
sebrut narajang	habek neunggeul	lek neureuy
lar ngaliwat	bluk ngangkuban	biur ngapung
golédag ngedeng	gewewek ngégél	réngkénék ngigel
leguk/regot nginum	burusut ngising	pok ngomong
celengkeung ngomong	trét nulis	gaplok nyabok
gap nyagap	sirintil nyampeurkeun	gantawang nyarékan
kerewek nyekel	cong nyembah	crot nyiduh
celengok nyium	kop nyokot	bluk nyuuh
reup peureum	dug saré	barakatak seuri
ceuleukeuteuk seuri	cakakak seuri	cikikik seuri
lep teuleup	eureuleu teurab	clak tumpak
luk tungkul	jrut turun	nyot ngenyot
pelenyun udud	cat unggah	orolo utah

Tabel kecap panganteur kaayaan

beledug bitu	beleték peupeus	beletok potong
béréwék soék	bray beurang	bray muka
bray caang	breg hujan	cep tiis
gejebur kana cai	jedak diadu	jeduk tidagor
jegug sora anjing	jegur sora marieum	jentréng kacapi
jep jempé	jeprut pegat	kecebuk sora cai
kecemplung kana sumur	kepluk murag	kérésék sora daun
ketruk sora sapatu	les leungit	paralak hujan
pédénghél keuheul	peledek bau hitut	pes pareum
pleng ambleng	plong ngemplong	prung pegat
prung ngamimitian	pudigdig ambek	rekét sora panto
rob ngarogrog	rup dirungkupan	seguk sora kolécér
semprung pegat	sruk-srék sora ragaji	trong kohkol